Gwaith Copr
Sygyn

�

Hanes ac Archaeoleg

Yn y bryn hwn, cloddiwyd sawl gwyth�en serth (fertigol yn aml) neu haen o fwynau er mwyn y mwyn-copr sydd ynddynt. Mae'n bosibl i'r cloddio yn Sygyn ddechrau yng nghyfnod y Rhufeiniaid, oherwydd mae olion caer Rufeinig gerllaw. Prin yw'r dystiolaeth ddogfennol cyn 1825 ond diffyg cofnodion yn hytrach na diffyg gweithgarwch sy'n gyfrifol am hynny. Gwyddom, fodd bynnag, fod dros saith deg o drigolion Beddgelert yn gweithio yn y mwyngloddiau copr gerllaw yn y ddeunawfed ganrif. Ar y dechrau roedd Sygyn yn weddol gynhyrchiol oherwydd erbyn 1836 yr oedd mwyn o'r mwynglawdd wedi ei werthu am �2,800 ac yn dilyn hynny codwyd melin falu yn agos i Afon Glaslyn.

Cafodd y mwynglawdd sawl perchennog gwahanol ond bu Henry McKeller yn berchennog arno o 1839 hyd ei farw ym 1862, ac yn ystod y cyfnod hwnnw cloddiwyd rhwng 2,000 a 3,000 tunnell o fwyn. Unwaith eto bu newid perchenogaeth hyd nes y caeodd y mwynglawdd am y tro olaf ym 1903. Symudwyd yr holl offer a'r peiriannau i fwynglawdd arall yn y Glasdir ger Dolgellau.

Am y rhan fwyaf o hanes mwynglawdd Sygyn byddai'r mwyngloddwyr yn gwneud tyllau � morthwyl a chyn ac yna'n eu llenwi � phowdr gwn ac yn ei danio. Wrth iddynt symud y mwyn a'r graig wastraff gadawent golofnau o graig i gynnal y to a morthwylio pegiau metel i'r waliau i ategu siliau pren neu loriau i sefyll arnynt. Byddai cerrig gwastraff o'r gwaith uwch hwn yn cael eu pentyrru ar y pren fel bod y llawr yn codi gyda'r mwyngloddiwr.

Byddai'r mwyn yn cael ei gario mewn bwcedi mawr a elwid yn giblau (kibbles) i fan lle gellid ei lwytho i fareli metel i'w gludo allan o'r mwynglawdd ar dramffyrdd. Yna eid ag ef i'r felin falu cyn ei gludo � cheffyl a chert i Feddgelert ac ymlaen i Borthmadog ac oddi yno i Abertawe ar long i'w buro yn fetel copr. Ar �l adeiladu'r rheilffordd ym 18?? yr oedd yn llawer haws cludo'r mwyn. Yna yn y 1890au daeth dull newydd a chwyldroadol o wahanu'r mwyn fel bod modd gael canrannau uwch o fwyn dwys nag erioed o'r blaen. C�i hyn ei wneud mewn ty arnofio lle byddai'r mwyn gwerthfawr yn cael ei ddal mewn haen o olew a arnofiai ar danciau o ddwr tra byddai'r rhan fwyaf o'r gwastraff yn suddo i'r gwaelod. C�i'r olew a'r dwr eu gwahanu ar y lefel nesaf i lawr. I wneud y broses yn fwy effeithlon adeiladwyd tramffordd ar gyfer ceffylau o lefel Victoria i'r ty arnofio.

Am gyfnod byr ym 1958 adfywiodd Sygyn eto pan gafodd ei droi'n bentref Tsieineaidd ar gyfer ffilmio The Inn of the Sixth Happiness gydag Ingrid Bergman, Curt Jurgens a Robert Donat.

Ym 1983 ailagorwyd yr agorfa ddofn a dechreuodd gwaith adfer yn hydref 1985 cyn yr agoriad ym 1986. Symudwyd cannoedd o dunelli o rwbel � llaw o'r hen weithfeydd, codwyd y to fel ei bod yn haws mynd i mewn, gwnaed gwelliannau i'r llwybrau ac i'r traeniad a chodwyd grisiau. Ym 1988 derbyniodd mwynglawdd Copr Sygyn Wobr Tywysog Cymru ac i nodi'r achlysur, cyflwynwyd bar o gopr, wedi ei buro o fwyn copr Sygyn, i'r Tywysog. Mae'r mwynglawdd hefyd wedi derbyn Gwobr Come to Britain Bwrdd Croeso Prydain.