Ogof�u Arddangos Cenedlaethol - Dan yr Ogof

Daeareg

Mae ogof�u Dan yr Ogof wedi eu gwneud o galchfaen carbonifferaidd a ffurfiwyd rhyw 315 miliwn o flynyddoedd yn �l, pan oedd yr ardal lle mae Canolfan Ogof�u Arddangos Cenedlaethol Cymru yn awr yn gorwedd i�r de o�r cyfandir ac wedi ei gorchuddio � m�r trofannol cynnes. Trigai cwrelau, pysgod cregyn a llu o greaduriaid bychain yn y dyfroedd hyn. Wedi iddynt farw, suddai eu cregyn a�u sgerbydau i waelod y m�r. Dyma ffynhonnell calsiwm carbonad, deunydd crai creigiau carreg galch. Dros filiynau o flynyddoedd, claddwyd y tywod a�r lleidiau calsiwm carbonad hyn yn ddwfn a�u trawsnewid yn gerrig calch. Symudwyd cyfandiroedd a chodwyd cadwynau mynyddoedd a�u herydu. O ganlyniad mae Dan yr Ogof erbyn heddiw yn llain dymherus hemisffer y gogledd, filoedd o filltiroedd o�r lle y tarddodd ei garreg galch.

Tua phum miliwn o flynyddoedd yn �l, yn ystod ac yn dilyn datblygiad yr Alpau, roedd Dan yr Ogof yng nghanol cyfnod gweddol ddigynnwrf. Gellid adnabod rhai o nodweddion y tirlun fel y mae heddiw. Roedd lefel y m�r tua 200 metr yn uwch nag y mae heddiw. Ac felly roedd gwelyau�r afonydd yn uwch hefyd. Roedd ogof�u yn ffurfio ar y lefelau hyn.

Yna, tua dwy filiwn o flynyddoedd yn �l, dechreuodd Oes yr I�. Cafodd peth wmbredd o ddwr ei gloi yn y tir gan gapiau i� pegynnol a rhewlifiannau yn yr ardaloedd mynyddig. Oherwydd hynny, roedd llai o ddwr yn y m�r ac aeth lefelau�r moroedd i lawr. Ymatebodd yr afonydd trwy dorri i mewn i�w gwelyau a ffurfio ceunentydd a rhaeadrau. Torrodd yr afonydd tanddaearol yn yr ogof�u lwybrau newydd is a gadael y lefelau uwch. Dyna yw Ogof yr Eglwys Gadeiriol - lefel uwch a adawyd. Ffurfiwyd ogof arddangos Dan yr Ogof yn un o�r lefelau is hyn ac mae�r afon yn dal i dorri ei ffordd i lawr i ffurfio llwybrau ogof hyd yn oed yn is.

Tua 800 mil o flynyddoedd yn �l oerodd yr hinsawdd yn ddirfawr a chafwyd eira trwm a meysydd i� ar dir uchel a rhewlifoedd yn y dyffrynnoedd. Rhwng y cyfnodau oer cafwyd cyfnodau cynhesach, ac yn un o�r rheiny yr ydym yn byw yn awr. Roedd yr effeithiau ar ogof�u yn ystod y cyfnodau cynhesach yn aml yn bur ddramatig, oherwydd pan doddai�r i�, byddai�r llifogydd yn llenwi llawer ohonynt � malurion rhewlifol. Daeth yr i� a diflannu eto ac yn y cyfnodau o ddadmer ffurfiwyd stalagtitau a stalagmitau. Mae ffurfiannau�r ogof�u yn dal i ddatblygu heddiw wrth i law asidig doddi�r calchfaen ac yna ei ddyddodi yn stalagtitau a stalagmitau yn yr ogof�u.